Barszcz Sosnowskiego

Kaukaskie barszcze swoją nazwę zawdzięczają regionowi naturalnego występowania. Barszcz Mantegazziego pochodzi z zachodniej części Wielkiego Kaukazu, barszcz Sosnowskiego z jego centralnego i wschodniego odcinka oraz Zakaukazia. Obecnie, oprócz pierwotnych stanowisk, rośliny te występują w niemal całej Europie, Ameryce Północnej oraz Australii i Nowej Zelandii (barszcz Mantegazziego).
Barszcz Sosnowskiego został celowo sprowadzony do Polski w drugiej połowie XX w. z terenów dawnego ZSRR, z zamiarem wykorzystania go jako rośliny paszowej w PGR-ach. Prawdopodobnie w 1958 r. Ogród Roślin Leczniczych Akademii Medycznej we Wrocławiu rozpoczął jego doświadczalną uprawę (wkrótce po pierwszych eksperymentach w ZSRR!). Pomimo nieukończenia badań barszcz uzyskał opinię perspektywicznej, wysoko plonującej, wieloletniej rośliny pastewnej oraz źródła nektaru (pszczelarstwo). Najintensywniejsza uprawa miała miejsce w latach 70-tych i 80-tych. Ze względu na trudności ze zbiorem i negatywne, w tym toksyczne oddziaływania roślin masowej uprawy zaniechano już w latach 90-tych XX w. Niestety od początku wprowadzania do upraw wykazywały one tendencję do dziczenia i niekontrolowanego rozsiewania.
Barszcz Mantegazziego pojawił się w Europie pod koniec XIX w. Do Polski trafił prawdopodobnie w drugiej połowie XX w. jako atrakcyjna, wprowadzana do parków i ogrodów roślina ozdobna. Podobnie jak barszcz Sosnowskiego wkrótce zaczął się on rozprzestrzeniać na tereny sąsiadujące z miejscami niegdysiejszej uprawy.
Po zaniechaniu świadomej hodowli obu gatunków nie zniszczono istniejących stanowisk, a proceder niekontrolowanego rozprzestrzeniania zbagatelizowano.
Problem inwazji zaczęto dostrzegać w latach 90-tych XX w. W tym czasie barszcze tworzyły raczej nieliczne stanowiska w pasie województw północnych i południowo-wschodnich. W większości przypadków rosły głównie w miejscach dawnych upraw.
Tuż po 2000 r. pojawiły się informacje, że barszcz Sosnowskiego występuje punktowo na terenie całej Polski. Obserwacje prowadzone w latach 2006-2007 wykazały sześciokrotne powiększenie się liczby stanowisk obu gatunków na obszarze kilku badanych województw na przestrzeni 10 lat.
Obecnie oba barszcze są zaliczane do zadomowionych gatunków inwazyjnych. Zasięg barszczu Mantegazziego jest regionalny, ale zajmuje on stopniowo nowe miejsca. Na przeważającym obszarze Polski dominują stanowiska o dużej liczbie i skupieniu osobników. Areał barszczu Sosnowskiego ma charakter krajowy – występuje na całym terytorium w formie rozległych łanów. W szybkim tempie zwiększa się liczba jego stanowisk. Obie odmiany łącznie występują we wszystkich województwach i prawie wszystkich powiatach, stale wzrasta również liczba zasiedlonych gmin.

Źródło: Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) i barszczu Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) na terenie Polski

Oprócz pierwotnych miejsc uprawy barszcz Sosnowskiego i Mantegazziego można spotkać w następujących siedliskach:
☞ pola uprawne i ich obrzeża
☞ łąki, pastwiska i rowy melioracyjne
☞ otoczenia szlaków komunikacyjnych (drogi, torowiska)
☞ nieużytki rolnicze
☞ brzegi cieków i zbiorników wodnych
☞ obrzeża i polany leśne
☞ zarośla wierzbowe, zagajniki brzozowe
☞ parki
☞ nielegalne wysypiska śmieci
☞ tereny zielone w miastach i aglomeracjach
☞ siedliska ruderalne.

Drogi rozprzestrzeniania się kaukaskich barszczy:
☞ opad nasion wokół osobników macierzystych (zagęszczenie i przesuwanie się granicy płatów (10 m/rok)
☞ powierzchniowy spływ wody, strumienie i rzeki
☞ przenoszenie przez zwierzęta
☞ przenoszenie nasion przyklejonych do odzieży i obuwia ludzi
☞ przenoszenie nasion przyklejonych do środków transportu (sprzęt rolniczy, samochody, pociągi)
☞ zbiór, przechowywanie i transport płodów rolnych z terenów przyległych do barszczowisk
☞ przemieszczanie z glebą oraz materiałami sypkimi i luźnymi (piasek, drewno itp.)
☞ utylizacja i kompostowanie szczątków barszczy
☞ transport odpadów zielonych i komunalnych
☞ wywożenie śniegu z terenów przydrożnych.

Źródło: Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) i barszczu Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) na terenie Polski